Van een orgelmaker en zijn nazaten
Op de website van de Gemeente rond de Geerteskerk staat een uitgebreide beschrijving van het historische orgel in deze kerk. Daar is ook te lezen dat het is gebouwd in 1787 door Hendrik Hermanus Hess. Boven het klavier op de kastdeur staat deze naam geschilderd met het Latijnse opschrift: “Me fecit” , een aanduiding voor “maker”.
23 jaren keek ik tegen zijn naam aan en bespeelde met veel vreugde dit orgel tijdens de erediensten. Het was een voorrecht om dat te mogen doen en zoals de meeste organisten beschouwde ik het een beetje als “mijn orgel”. Het afscheid in 2017 was dan ook met gemengde gevoelens.
In onze nieuwe woonplaats Hoevelaken zingen we inmiddels mee in de cantorij en ben ik lid van het organistenteam. Er staat hier een modern van Vulpen-orgel. In de cantorij zingt ook Willemien Schuurman Hess. Gevraagd naar de oorsprong van haar dubbele achternaam, vertelde ze dat ze van Duitse voorouders afstamt. Dan vraag je als orgelliefhebber natuurlijk door en ja hoor, “Ik ben een regelrechte nazaat van orgelmaker Hendrik Hess".
Het wordt nog mooier als ze over haar broer Jan uit Rotterdam vertelt. Hij verdiepte zich jaren in de orgelbouwer Hess en overigens in alles wat des orgels is. Helaas is Jan Schuurman Hess in juni overleden. Enige tijd geleden gaf Willemien mij uit de nalatenschap van Jan een schoenendoos vol knipsels en boeken over de orgelbouwer Hess. "Ik dacht dat dit je wel zou interesseren als oud-organist van een Hess-orgel". Al lezend in de documentatie blijkt er achter die naam van de orgelbouwer nog meer te zitten. Zijn voorouders waren vluchtelingen, die eind 17e eeuw vanwege oorlogsgeweld vanuit Grünstadt (D.) naar Leeuwarden kwamen. Zijn ouders hadden een kleermakerszaak. Aanvankelijk werd Hendrik ook kleermaker. Zijn oudere broer Joachim (1732-1819) had echter muzikale ambities. Hij kreeg in 1749 een baan als organist en klokkenist in Gouda, eerst in de Lutherse kerk en daarna in de Sint Janskerk. Joachim Hess schreef diverse boeken, zoals “Luister van het orgel” en “Dispositiën der merkwaardigste kerk-orgelen” en “Over de vereischten in eenen organist”. Ook was Joachim orgeladviseur, dirigent van enkele muziekgezelschappen en componeerde hij.
Hendrik Hermanus Hess (1735-1794) had niet zoveel aanleg voor de kleermakerij. Daarom overlegde hij met zijn broer in Gouda over de keus voor een ander ambacht. Joachim raadde hem aan om orgelmaker te worden. En waarom? "Ik dacht, komaan, er is hier in Gouda geen orgelmaker". Er werden leerboeken, gereedschap en een schaafbank gekocht, maar Hendrik had nog nooit een schaaf of boor in zijn handen gehad… Hoe losten die broers dat nu op? Ze zochten twee prima knechten uit Duitsland die het orgelmakersvak beheersten. Deze dachten dat Hendrik ook een vakman was. Hij deed alsof en keek intussen stiekem de kunst van zijn knechten af. Door het goede werk dat hij afleverde, kreeg hij veel opdrachten, o.a in Rotterdam-Charlois, Haastrecht en Oudshoorn. Ook werden er in de loop van de tijd tientallen kabinetorgels gebouwd. Hendrik werd van een arme kleermaker een vermogend man. Het orgel dat voor Kloetinge werd gemaakt, was een geschenk van de Schepen van Goes, Zywert van der Bilt, die ook ambachtsheer van Kloetinge was. Het werd op 27 mei 1787 in gebruik genomen. Dan blijft nog de vraag, hoe Willemien aan haar dubbele familienaam komt. Dat ging als volgt. Hendrik Hermanus zijn zoon Andreas trouwde in 1807 met Lena Schuurman. Hun zoon, Willem Frederik (1810-1881) besloot zijn naam te veranderen in Schuurman Hess. Dat lijkt op een progressieve actie voor die tijd. Tot op heden wonen er nog steeds enkele families met deze achternaam in Nederland. De beide voormalige woonhuizen van de broers zijn in Gouda te vinden aan de Turfmarkt 126 (Hendrik) en de Westhaven 30 (Joachim). En nu is er dus ook een historisch lijntje ontdekt van Hoevelaken naar Kloetinge. Er is over de familie Hess nog veel informatie te vinden, onder andere in de genoemde schoenendoos. Met de inhoud laat ik t.z.t. graag belangstellenden uit Kloetinge kennismaken.
Simon Drost.
In onze nieuwe woonplaats Hoevelaken zingen we inmiddels mee in de cantorij en ben ik lid van het organistenteam. Er staat hier een modern van Vulpen-orgel. In de cantorij zingt ook Willemien Schuurman Hess. Gevraagd naar de oorsprong van haar dubbele achternaam, vertelde ze dat ze van Duitse voorouders afstamt. Dan vraag je als orgelliefhebber natuurlijk door en ja hoor, “Ik ben een regelrechte nazaat van orgelmaker Hendrik Hess".
Het wordt nog mooier als ze over haar broer Jan uit Rotterdam vertelt. Hij verdiepte zich jaren in de orgelbouwer Hess en overigens in alles wat des orgels is. Helaas is Jan Schuurman Hess in juni overleden. Enige tijd geleden gaf Willemien mij uit de nalatenschap van Jan een schoenendoos vol knipsels en boeken over de orgelbouwer Hess. "Ik dacht dat dit je wel zou interesseren als oud-organist van een Hess-orgel". Al lezend in de documentatie blijkt er achter die naam van de orgelbouwer nog meer te zitten. Zijn voorouders waren vluchtelingen, die eind 17e eeuw vanwege oorlogsgeweld vanuit Grünstadt (D.) naar Leeuwarden kwamen. Zijn ouders hadden een kleermakerszaak. Aanvankelijk werd Hendrik ook kleermaker. Zijn oudere broer Joachim (1732-1819) had echter muzikale ambities. Hij kreeg in 1749 een baan als organist en klokkenist in Gouda, eerst in de Lutherse kerk en daarna in de Sint Janskerk. Joachim Hess schreef diverse boeken, zoals “Luister van het orgel” en “Dispositiën der merkwaardigste kerk-orgelen” en “Over de vereischten in eenen organist”. Ook was Joachim orgeladviseur, dirigent van enkele muziekgezelschappen en componeerde hij.
Hendrik Hermanus Hess (1735-1794) had niet zoveel aanleg voor de kleermakerij. Daarom overlegde hij met zijn broer in Gouda over de keus voor een ander ambacht. Joachim raadde hem aan om orgelmaker te worden. En waarom? "Ik dacht, komaan, er is hier in Gouda geen orgelmaker". Er werden leerboeken, gereedschap en een schaafbank gekocht, maar Hendrik had nog nooit een schaaf of boor in zijn handen gehad… Hoe losten die broers dat nu op? Ze zochten twee prima knechten uit Duitsland die het orgelmakersvak beheersten. Deze dachten dat Hendrik ook een vakman was. Hij deed alsof en keek intussen stiekem de kunst van zijn knechten af. Door het goede werk dat hij afleverde, kreeg hij veel opdrachten, o.a in Rotterdam-Charlois, Haastrecht en Oudshoorn. Ook werden er in de loop van de tijd tientallen kabinetorgels gebouwd. Hendrik werd van een arme kleermaker een vermogend man. Het orgel dat voor Kloetinge werd gemaakt, was een geschenk van de Schepen van Goes, Zywert van der Bilt, die ook ambachtsheer van Kloetinge was. Het werd op 27 mei 1787 in gebruik genomen. Dan blijft nog de vraag, hoe Willemien aan haar dubbele familienaam komt. Dat ging als volgt. Hendrik Hermanus zijn zoon Andreas trouwde in 1807 met Lena Schuurman. Hun zoon, Willem Frederik (1810-1881) besloot zijn naam te veranderen in Schuurman Hess. Dat lijkt op een progressieve actie voor die tijd. Tot op heden wonen er nog steeds enkele families met deze achternaam in Nederland. De beide voormalige woonhuizen van de broers zijn in Gouda te vinden aan de Turfmarkt 126 (Hendrik) en de Westhaven 30 (Joachim). En nu is er dus ook een historisch lijntje ontdekt van Hoevelaken naar Kloetinge. Er is over de familie Hess nog veel informatie te vinden, onder andere in de genoemde schoenendoos. Met de inhoud laat ik t.z.t. graag belangstellenden uit Kloetinge kennismaken.
Simon Drost.